(Liefdes)pyramides

Eind vorig jaar werd ik na een dagje Amsterdam bij toeval verrast door een gezelschap van een drietal jongedames (nou ja, zo jong waren ze nu ook weer niet, ergens in de dertig) die voor de lichtjes-rondvaart door de grachten aan mijn tafeltje kwamen zitten. Het was erg gezellig en ik had eigenlijk meer oog voor hun dan voor de omgeving waar we langs voeren. Helaas gingen wij na de rondvaart weer ieder ons weegs, maar toch had ik enkele dagen lang steeds het gevoel iets bijzonders te hebben meegemaakt. Enkele dagen later besefte ik me ineens dat het kwam door de aandacht die wij aan elkaar hadden besteed. Aandacht – in welke vorm ook – is een basisbehoefte.

Een relatie-pyramide

Aandacht alleen is echter niet heel diepgaand, een volslagen vreemde kan je aandacht geven en daarna weer geruisloos uit je leven verdwijnen. Op het moment dat je een tijdje meer of minder persoonlijke dingen met elkaar hebt uitgewisseld en beiden geniet van elkaars gezelschap kan een (hechte) vriendschap ontstaan. Het gaat er dus om dat je elkaar kent en dat je het fijn vind om elkaar op te zoeken.

Dit gegeven kun je dan weer verder door trekken naar het niveau van een liefdesrelatie. Nu ik alweer een tijdje bezig ben met het kijken naar mijn eigen gedachten en gedragingen tijdens mijn zoektocht naar de ware, merk ik steeds beter waar mijn eigen behoeften liggen en valt het me op dat er een duidelijke hiërarchie in valt te ontdekken. Deze behoeften zijn eenvoudig weer te geven als een pyramide:

De onderste lagen van de pyramide zijn voorwaardelijk voor de bovenliggende lagen. Iedereen heeft aandacht nodig, zonder aandacht geen vriendschap en een (gezonde) relatie vergt zowel aandacht als vriendschap. Bij een relatie zonder voldoende aandacht voor elkaar is er grote kans dat dit gemis op een andere manier wordt ingevuld, bijvoorbeeld door dit bij een andere persoon te halen (vreemdgaan). Bij de vervolmaking van de relatie hoort ook sex, dat is zeg maar de kers op de taart. Je zou sex natuurlijk als onderdeel van een relatie kunnen beschouwen maar door dit apart te benoemen geef ik aan dat alles daaronder goed moet zitten voordat je van een succesvolle relatie kunt spreken en je zo volledig mogelijk van de geneugten ervan kunt genieten.

Zoveel mensen zoveel meningen en niet iedereen zal hier hetzelfde over denken, de top van de pyramide wordt vaak naar een lager niveau gehaald. Denk aan de one-night-stand (ONS) of de friends-with-benefits constructie (FWB) waarin sex naar het niveau van aandacht cq. vriendschap wordt verplaatst. Een ONS is eigenlijk sex ter compensatie van een gebrek aan aandacht, FWB is sex zonder verbintenis en zonder toekomst. Dat is geen ideale situatie en uiteindelijk streven mensen er toch naar de behoeften in deze volgorde te vervullen. En er zijn natuurlijk uitzonderingen, denk aan open relaties of buitenechtelijke avontuurtjes. Hiervoor gaat deze pyramide misschien niet op, maar de vraag is dan of zo’n relatie wel helemaal gezond is en niet ten koste gaat van een van de partners of beiden.

De meeste vrouwen die ik tijdens mijn dating-periode heb ontmoet zijn van mening dat: a) mannen teveel op sex gericht zijn en b) sex pas om de hoek komt kijken als er sprake is van een relatie. Dat komt ook wel overeen met hoe ik daar over denk, maar dat zegt misschien meer iets over mij en over de vrouwen die ik heb ontmoet dan over algemeen geldende opvattingen (zie ook Haan tussen de hennen).

Andere pyramides

Nu ik zelf zo’n pyramide heb opgesteld (ik heb helaas geen voorbeeld op internet kunnen vinden) ben ik eens gaan kijken welke ideeën er nog meer leven. De meeste mensen kennen wel de behoefte-pyramide van Maslow:

Wat me dan opvalt is dat sex onder de fysiologische behoeften valt en in deze pyramide onderaan staat, nog onder liefde en geborgenheid. En ook hier zijn de onderste lagen belangrijker voor de bovenliggende lagen, hieruit zou je op kunnen maken dat sex het belangrijkste item zou moeten zijn in een relatie maar toch is het dat eigenlijk niet. De conclusie is dat sex een heel ruim begrip is en dat je daar niet persé iemand anders bij nodig hebt, zoals dat voor het verkrijgen van erkenning, liefde en geborgenheid bijvoorbeeld wel het geval is (en dan laat ik zelf-liefde en zelf-erkenning even buiten beschouwing). Stel dat je, gedacht vanuit onze monogame cultuur, tijdens je relatie vreemd gaat om bijvoorbeeld je seksuele behoeften te vervullen dan zal dat waarschijnlijk ten koste van je relatie gaan.

Aandacht hoort bij erkenning, maar dat komt in deze pyramide pas na veiligheid en liefde en geborgenheid. Ik denk dat in een relatie in ieder geval de onderste vier lagen van de pyramide moeten zijn ingevuld, hoewel zelfontplooiing – wat je zou kunnen zien als het elkaar vrijlaten zodat ieder ook zijn of haar eigen doelen en interesses na kan streven – eigenlijk niet mag ontbreken.

De (neuro)logische niveaus van Dilts & Bateson geven aan op welke niveaus wij denken, leren en veranderen. Het niveau waarop iemand zit is in grote mate bepalend voor zijn verandervermogen en ontwikkelpotentie. Het effect van ieder niveau is dat dit het onderliggende niveau richting geeft. Een verandering van dingen op een hoger niveau leidt onvermijdelijk tot veranderingen van dingen op de lagere niveaus. Het veranderen van dingen op een lager niveau kan, maar hoeft geen effect te hebben op de hogere niveaus. Als je jezelf bijvoorbeeld andere vaardigheden aanleert, ga je vanzelfsprekend ander gedrag vertonen. Doordat jouw gedrag anders wordt, verandert ook de manier waarop mensen weer op jou reageren – je omgeving verandert dus ook. Omgekeerd kán een verandering in omgeving een verandering in gedrag en vaardigheden betekenen, maar dit hoeft beslist niet zo te zijn.

Het leuke is dat je dit model ook op andere gebieden kunt gebruiken. Zoals bij het vaststellen van rapport, waarbij je dit meestal al automatisch doet. Een gesprek begint vaak bij alledaagse dingen (op het niveau van omgeving) en naarmate het rapport verstevigd kunnen onderwerpen op hogere niveaus aan bod komen. Belangrijk is om niet te snel van het lagere niveau naar een hoger niveau te gaan, of zelfs niveaus over te slaan.

Het niveau van rol en identiteit is speciaal omdat rollen onderdeel zijn van de identiteit, althans in de communicatie met anderen kies je een rol waarmee je eigenlijk slechts een bepaald deel van je identiteit toont. Daarom is het ook zo moeilijk om iemand echt te leren kennen, aangezien mensen zich aanpassen aan de context en dus kiezen voor een bepaalde rol. Dat maakt het ook moeilijker om de niveaus van identiteit en missie te bereiken.

De logische niveaus geven antwoord op het waar/wanneer (omgeving), het wat (gedrag), het hoe (capaciteiten en vaardigheden), het waarom (criteria en overtuigingen), het wie (rol en identiteit) en het waartoe (missie en zingeving). Veel uitleg over dit model vindt je op Het NLP College.

Vaak worden mensen beschouwd op twee lagen: fysiek en mentaal, of meer klassiek op drie lagen: lichaam, geest en ziel. Daarbij worden die delen vaak als op zichzelf staand gezien. We zijn allemaal vertrouwd met het lichaam, en bij de geest hebben veel mensen ook wel een idee. Dat ongrijpbare stukje van de mens. Je gedachten en emoties, je gevoel. In verschillende levensovertuigingen wordt de ziel omschreven als de kern van de mens, de essentie, een licht, dat waar we uit voortkomen. Het is het spirituele aspect van de mens. Wat je niet zo vaak leest, is dat zich tussen deze drie lagen nog twee andere lagen bevinden. Dit zijn een soort overgangen van de ene laag naar de andere. Deze lagen verbinden steeds twee van de drie aspecten met elkaar. (bron: stukkenbeter.nl)

Een andere manier om de relatie pyramide weer te geven is de volgende (overgenomen uit deze presentatie van Jemima Weaver):

Ook hier zie je weer dat een relatie begint met een fundatie van aantrekkingskracht, chemie, gedeelde interesses, gevolgd door een verdieping door het opbouwen van affectie en vertrouwen, wat uiteindelijk leidt tot een volwassen relatie met liefde en verbintenis en sex. De tegenhanger van deze pyramide is:

Waaruit maar weer blijkt dat alleen sex meestal geen goede start is om een succesvolle relatie te beginnen. Met sex als basis zou dat kunnen leiden tot een eenzijdige relatie, waarin de overige communicatie niet goed is afgestemd en er er weinig ontwikkeling is omdat er geen gedeelde interesses en uiteindelijk geen commitment en vertrouwen aanwezig zijn.

Driehoekstheorie

Tenslotte nog een mooie pyramide ontleend aan een boeiend artikel over intimiteit, die eigenlijk geen pyramide is maar gewoon een driehoek aangezien alle zijden even belangrijk zijn:

Voor de volmaakte liefde en dus de perfecte relatie zijn alle drie de ingrediënten passie, vriendschap en verbintenis vereist. Het ontbreken van een van deze ingrediënten kan hoogstens tot een mindere vorm van liefde leiden:

elkaar aardig vinden:	Deze vorm van liefde is kenmerkend voor de relatie die twee vrienden met elkaar hebben.
vriendschappelijke liefde:	Het is een kameraadschappelijke band met intimiteit en verbintenis maar waarin geen sprake is van passie. Beide partijen genieten van elkaars gezelschap zonder dat er sprake is van seksueel of romantisch verlangen.
lege liefde:	Is typerend voor relaties waarin de passie is uitgedoofd en de intimiteit en de vriendschap is verdwenen, maar de verbintenis desondanks toch in stand wordt gehouden.
dwaze liefde:	In deze relatievorm is er sprake van heel veel passie en engagement maar de relatie is niet intiem. Over het algemeen komt de keuze om bij elkaar te blijven voort uit seksueel of romantisch verlangen maar niet uit vertrouwen of steun. Deze relaties zijn kenmerkend voor mensen die veel onzekerheden hebben en zeer afhankelijk zijn.
(blinde) verliefdheid:	Er is veel passie, maar geen intimiteit of engagementsverbintenis. Deze kortstondige romances zijn kenmerkend voor mensen die op het eerste zicht op elkaar verliefd worden. Er is sprake van intense gevoelens maar geen diepgang.
romantische liefde:	Is gekenmerkt door passie en intimiteit zonder verbintenis. Men bevindt zich in deze relaties hoog in de wolken, helemaal betoverd door de ander, maar zonder enige werkelijke daadkracht om belang te hechten aan enige vorm van verbintenis.
volmaakte liefde:	Deze vorm van liefde is het voorbeeld van het ideale liefdesmodel waarin alle drie de componenten evenwichtig aanwezig zijn.

Tot slot nog een linkje naar een artikel (gebaseerd op werk van Esther Perel) over erotische intelligentie, waarin het belang ofwel het vaak overdrijven van het belang van sex in een relatie uitvoerig wordt belicht.